24.01.2009 r.

Aktywność społeczna mieszkańców Koniecpola

Funkcjonowanie społeczności lokalnej zachodzi w określonej przestrzeni społecznej i terytorialnej poprzez realizację określonych ról przez jednostki i instytucje. Role te i związane z nimi pozycje społeczne uwarunkowane są pewnymi normami społecznymi które wpływają na kształtowanie się określonych postaw, w tym postaw wobec życia społecznego i politycznego. Rozwój społeczności lokalnej jest procesem stwarzania warunków zaspakajania potrzeb indywidualnych jak i zbiorowych poprzez aktywne uczestnictwo w różnych przejawach jej funkcjonowania np. politycznej, społecznej, kulturalnej, przedsięwzięć gospodarczych.

Celami rozwoju społeczności lokalnej mogą być np. wypracowanie wspólnych działań, doskonalenie różnego rodzaju umiejętności np. uczestniczenia w demokratycznym sprawowaniu władzy i rozwiązywaniu lokalnych problemów, efektywnej współpracy na rzecz poprawienia mechanizmów radzenia sobie z problemami i dokonywania wyborów, dostępu do informacji i jej przepływu , prowadzenie społecznie pożądanych kampanii np. na rzecz ochrony środowiska, bezpieczeństwa, profilaktyki zdrowotnej, walki z bezrobociem itp.

Społeczno - przestrzenny charakter społeczności lokalnej zawierający w sobie aspekty społeczno- kulturowe, gospodarcze i ekologiczne, w kontekście społecznych zasobów motywacji i doświadczeń stwarza potencjalne warunki do aktywizacji jednostek np. w sferze wychowania dla środowiska.

Najbardziej popularnymi metodami wywołania aktywności u jednostek są te , które mają charakter komplementarny w podejściu do rozwiązywania problemów, na takich płaszczyznach jak: edukacja, animacja kultury, środowiskowe metody pracy socjalnej i należą do nich: Metoda środowiskowa stosowana w USA od lat 50 - tych ubiegłego stulecia, do rozwiązywania nabrzmiałych problemów socjalnych w oparciu o plan działań opracowanym na podstawie badań socjologicznych. Metoda ta zasadza się kompleksowym rozumieniu środowiska, pełnej rejestracji wszelkich problemów , kompleksowym i komplementarnym działaniu. Animacja społeczno- kulturalna bardziej koncentruje się na odkrywaniu własnych możliwości jednostek poprzez ujawnianie wewnętrznych motywów i formułowanie potrzeb, formułowanie własnego "ja". Jest to szczególnie ważne w dobie rewolucyjnych wręcz zmian w zakresie uczestnictwa w kulturze - o czym mowa w innym miejscu. Postępująca komercjalizacja, zmiana wzorów zachowań, wzorów kulturowych, pauperyzacja, ślepe wręcz naśladownictwo, wszystko to powoduje stany zagubienia i niepewności.

Kolejną stosowaną metodą, jest metoda aktywizacji rozwoju społeczności lokalnych, która polega na tworzeniu nowych struktur w celu zaspakajania potrzeb i poprawy warunków życia. Wykracza ona poza sferę socjalną , łącząc ją z działaniami z zakresu kultury, turystyki itp.

Zaprezentowane niektóre tylko metody na rzecz pobudzania aktywności społecznej mają charakter przykładowy, rzeczywiste formy aktywizowania w danej społeczności lokalnej, w głównej mierze zależą od elit lokalnych ,czyli najbardziej aktywnych działaczy, liderów formalnych i nieformalnych, współpracy i stopnia aktywności społeczno-politycznej.

Analiza zebranego w Koniecpolu materiału empirycznego pozwala na wyodrębnienie następujących postaw społecznych wśród badanej populacji.

Pierwszy - dominujący typ charakteryzuje się retrospektywnym systemem odniesień porównawczych , jest to typ postawy zorientowany na przeszłość, w której wykształciły się wyuczone wzory zachowań i działań w odmiennej rzeczywistości społeczno- politycznej i które nadal funkcjonują w świadomości jednostek w obecnych realiach ekonomiczno-społecznych. Porównanie swojej obecnej sytuacji życiowej z przeszłymi sprawdzonymi w praktyce metodami działań w odmiennych warunkach wzbudza poczucie deprywacji, braku bezpieczeństwa na rynku pracy a przez to zniechęcenia i często zagubienia w obecnej rzeczywistości społeczno-politycznej, czego przykładem są niektóre tylko wypowiedzi :" dawniej było biedniej ale była praca","teraz jeden ma wszystko drugi nic", "jak się dostanie pracę to nie wiadomo na jak długo"," nie wiem jak dalej będzie"," dawniej miałem pracę i jeszcze mogłem coś wybudować, teraz nie mam pracy, ani pieniędzy i nie mam za co węgla kupić". Takie postawy reprezentuje 60% ogółu badanych, głównie mężczyzn w przedziałach wiekowych 50-60 lat, legitymizujący się wykształceniem podstawowym i zawodowym.

Drugi typ postaw charakteryzuje ludzi zorientowanych na teraźniejszość, według zasady żyję " tu i teraz ", nie myślą o przeszłośći, nie planują przyszłości, żyją z dnia na dzień. Ten rodzaj nastawienia wobec rzeczywistości reprezentuje 30% ogółu badanych z niewielką przewagą mężczyzn, posiadający wykształcenie podstawowe, zasadnicze lub średnie.

Trzeci typ, to typ charakteryzujący się prospektywnym systemem odniesień porównawczych a więc , zorientowanych na przyszłość, występujący u niespełna 10% badanych, są to ludzie zazwyczaj młodszej i średniej generacji, legitymujący się wykształceniem średnim i wyższym, przy czym płeć nie różnicuje rozkładu odpowiedzi. Respondenci tej kategorii, bardziej adaptują się do zmiennych warunków życia społecznego, często mają sprecyzowane plany co do przyszłości, porównanie do przeszłości i teraźniejszości dostarcza im bodźców do aktywnego angażowania się w różne sfery życia społecznego, np. kształcą się, doskonalą swoje umiejętności a niektórzy wiążą swoją przyszłość z Koniecpolem np. "po skończeniu studiów chcę wrócić do Koniecpola, nie wyobrażam sobie życia gdzie indziej". Znamiennym faktem jest to, iż ponad 90% badanych deklaruje brak zainteresowania życiem społeczno - politycznym Koniecpola, nie zna działających partii politycznych i organizacji społecznych, tylko znikomy procent respondentów wie o funkcjonowaniu Towarzystwa Ekologicznego, którego działalność sobie cenią i o istnieniu Towarzystwa Przyjaciół Koniecpola. Trudno więc mówić o aktywności społecznej mieszkańców Koniecpola. Ludzie koncentrują się na "własnych problemach" np. "jestem sama sobie nic mnie nie interesuje", lub ograniczają życie społeczne do najbliższego otoczenia, najczęściej rodziny. Takie zjawisko określane w socjologii próżnią socjologiczną staje się coraz powszechniejszym procesem nie tylko w małych społecznościach lokalnych, ale dotyczy głównie społeczności wielkich miast, które socjologowie nazywają często "samotnym tłumem", jako przykład podać można brak jakichkolwiek kontaktów lokatorów pojedynczego dużego bloku mieszkalnego. Z punktu widzenia rozwoju samorządności, wyzwalania oddolnych inicjatyw społecznych, rozwoju osobowości, umiejętności samoorganizowania się, szeroko rozumiane aktywizacji nie tylko społecznej ale np. również zawodowej czy kulturalnej nie jest to zjawisko korzystne. Charakterystycznym przejawem takich zachowań jest oczekiwanie na gotowe rozwiązania ze strony władz Koniecpola w różnych dziedzinach życia codziennego np. tworzenie nowych miejsc pracy przez urząd miasta i gminy, przy biernej postawie samych zainteresowanych. Na pytanie jak można zaradzić bezrobociu, prawie nikt z rozmówców nie wskazał przekwalifikowania, zdobycia innych kwalifikacji, czy też próby podjęcia jakiejkolwiek działalności gospodarczej jako szansy zmiany swojej sytuacji życiowej. Jednym z charakterystycznych biernych , nastawionych na doraźne rozwiązywanie problemów jest sprzedaż nieużytków , szczególnie w okolicach Koniecpola, wiąże się jednak częściowo z migracją młodego pokolenia ze wsi. Inną sytuacją obrazującą bierną postawę wobec życia jest następująca opinia pochodząca z Miejsko-Gminnego Ośrodka Pomocy Społecznej: " bezrobocie jest wyuczone, ludzie wolą brać niż cokolwiek robić na rzecz poprawy własnej sytuacji życiowej". Najczęstszymi pomysłami badanych niwelowania bezrobocia, były propozycje utworzenia nowych miejsc pracy przez Urząd Miasta i Gminy, Zakłady Płyt Pilśniowych itp. Ale nie brakło też innych pomysłów np. przywrócenie lub też uruchomienie chałupniczej formy zarabiania, utworzenie strefy ekonomicznej, utworzenie porozumienia małej przedsiębiorczości na terenie miasta i gminy Koniecpol w celu wypracowania wspólnej polityki kształtowania miejscowego rynku pracy, zainicjowanie powstania gospodarstw agroturystycznych , dzięki którym rozwinęłyby się różnego rodzaju usługi, a nawet budowa kilku nowych supermarketów " które dałyby pracę"," budowa nowych fabryk i zakładów pracy", na pytanie jakich ? większość osób wskazywało na zakłady przemysłowe bez szczególnej konkretyzacji, wymieniano też powstanie małych zakładów przetwórstwa warzyw i owoców. Jak widać większość przytoczonych opinii mieści się, we wspomnianym wcześniej retrospektywnym nurcie odniesień porównawczych, czego dowodem są wypowiedzi typu:" dawniej fabryka płyt zatrudniała ponad 1200 osób a teraz niecałe chyba 300 a i tak ci się boją, że ich zwolnią,"" powinny działać ZRM-y, tyle przecież ludzi zatrudniały". Na tle zaprezentowanych opinii interesującym wydaje się być jakie szanse dla rozwoju Koniecpola widzą jego mieszkańcy. I tak prawie 24% respondentów deklaruje nikłe szanse rozwoju dla Koniecpola z powodu braku zakładów przemysłowych, odpływu młodych wykształconych ludzi. Charakterystyczną cechą wypowiedzi respondentów jest to, iż rynek pracy rozumiany jako miejsca pracy , najczęściej utożsamiany jest przez nich z zakładami przemysłowymi-"fabrykami", świadczyć to może o głęboko zakorzenionej w świadomości mieszkańców Koniecpola , roli Koniecpolskich Zakładów Płyt Pilśniowych jako największego zakładu w zabezpieczaniu miejsc pracy, zwanego popularnie "fabryką". Dla ponad 45% ogółu odpowiadających, bez względu na wiek , płeć czy wykształcenie trudno było określić szanse rozwoju Koniecpola , co manifestowało się odpowiedziami: " trudno powiedzieć, nie wiem". Spontanicznie wymieniona turystyka w tym agroturystyka jest szansą dla pobudzenia działalności gospodarczej u prawie 30% udzielających odpowiedzi- z racji walorów przyrodniczych gminy Koniecpol.

Na podstawie uzyskanych danych empirycznych można stwierdzić że, większość problemów Koniecpola ściśle związana jest z szeroko rozumianymi problemami dotyczącymi transformacji ustrojowej w naszym kraju. Ponadto jak wynika z przeprowadzonych badań indywidualne i zbiorowe- oddolne, społeczne inicjowanie zinstytucjonalizowanych działań na rzecz środowiska - formy zaradności społeczności koniecpolskiej w nowych warunkach ustrojowych właściwie nie istnieją, a także wszelkie inne formy aktywności społecznej są bardzo nikłe- dotyczy to zwłaszcza przedstawicieli starszej generacji-, co jest wynikiem powszechnej frustracji społecznej i braku możliwości samookreślenia się w dość skomplikowanej strukturze i dynamice zachodzących procesów społecznych oraz ich gospodarczych skutków.

Andrzej Kowalczyk