04.06.2009 r.
Ze wspomnień Julii Marii Anny Bnińskiej.
Poszukując materiałów i informacji do gry terenowej, jaką organizowało TPK w czasie "Dni Koniecpola" natknęłam się na opis i schemat pałacu i parku w Chrząstowie, sporządzony przez Julię Marię Annę Bnińską.
|
|
Kserówka ta trafiła do mnie bardzo dawno, bo w 1993 roku, gdy odbywał się w pałacu zjazd rodziny Potockich. "Spotkanie Rodziny Potockich z Chrząstowa, ich przyjaciół, krewnych i sąsiadów" zorganizowane zostało z inicjatywy Towarzystwa Przyjaciół Koniecpola i pani Elżbiety Wężyk, siostry Julii Marii Anny, córki Anny Potockiej i Pawła Żółtowskiego. Odbyło się w myśl motta Elżbiety Wężyk "Są wartości, które powinno się ocalić od zapomnienia". Na zjazd przybyli potomkowie sławnego rodu mieszkający w Polsce oraz we Francji, przywożąc ze sobą pamiątki jakie udało się im ocalić i zebrać po 1945 roku. Ze względu na podeszły wówczas wiek nie przybyła na zjazd Julia Anna Maria Bnińska z Kanady, jednak przysłała swoje wspomnienia o Chrząstowie oraz pozdrowienia dla uczestników spotkania.
|
|
Julia Maria Anna Bnińska urodziła się w Warszawie 2 VII 1923 r. Była:
żoną Wacława Bnińskiego h. Łodzia. Po II wojnie światowej trafiła do Kanady, gdzie osiedliła się na stałe.
córką Anny Potockiej i Pawła Żółtowskiego (obydwoje pochowani są na cmentarzu w Chrząstowie).
wnuczką Julii Branickiej i Henryka Potockiego, działacza społecznego. Był on organizatorem, a następnie prezesem Stowarzyszenia Emerytalnego Pracowników Prywatnych w Królestwie Polskim, oraz członkiem Zarządu Kieleckiego Towarzystwa Rolniczego. Hrabia zajmował się również polityką. Był członkiem Stronnictwa Polityki Realnej, a w lutym 1907 roku został wybrany do Dumy Państwowej, działając tam jako przedstawiciel Królestwa Polskiego. W latach 1908 i 1910 zasiadał w petersburskiej Radzie Państwa. W czasie I wojny światowej udzielał się w Komitecie Ratunkowym. W niepodległej Polsce w 1928r. wstąpił do BBWR-u. W czasie II wojny światowej przebywał w rodzinnym Chrząstowie i udzielał pomocy działaczom AK. Był ostatnim dziedzicem dóbr chrząstowskich i koniecpolskich. Po wojnie wyjechał do Francji, gdzie zmarł 29 III 1958 roku w Montresor.
|
|
Zaciekawiona schematem i opisem parku zaczęłam szukać na ten temat informacji.
Park pałacowy był dwukrotnie przekomponowywany. Pierwszy raz w drugiej połowie XVIII wieku, drugi raz w pierwszej połowie XIX wieku. Składa się on obecnie z trzech części: zachodniej, wschodniej i północnej.
W zachodniej części znajduje się pałac, droga dojazdowa i dwie oficyny (w jednej mieści się obecnie siedziba TPK).
W części wschodniej znajduje się duży, okrągły klomb kwiatowy, od którego rozchodzą się promieniście ścieżki - alejki spacerowe. Klomb otoczony jest starodrzewiem, wśród których mieści się muszla koncertowa i kort tenisowy. W tej części występują pozostałości alei lipowo - grabowo -wiązowej i alei lipowo - klonowo - grabowej.
Część północna to obecnie basen kąpielowy wraz z hotelem oraz boisko do gry w siatkówkę. Tam także zachowały się pozostałości starodrzewu lipowego z domieszką dębu i topoli.
Patrząc na schemat i opis wykonany przez Julię Marię Annę Bnińska najbardziej uległy zmianie część wschodnia i północna.
W części wschodniej na miejscu starego kortu tenisowego znajduje się nowy (bardzo zaniedbany) ale klomb i promieniste alejki są fantazją tych, którzy po 1945 roku na nowo zagospodarowywali ten teren. W części północnej także zaszło wiele zmian. W miejscu basenu kąpielowego znajdowała się kiedyś sadzawka, a za nią trawnik oraz kwatery z różyczkami i tujami. Do tej części prowadziły dwie aleje z mostkami w stylu japońskim (jeden z nich widoczny jest na zdjęciu z 1914 roku).
Ze schematu wynika, iż całość otoczona była murem od strony wschodniej oraz kanałem ze strony zachodniej i północnej, a przy wjeździe znajdowała się fosa. Oficyny: kuchenna i stajenna oddzielone były od pałacu ażurowym murkiem oraz żywopłotem.
|
|
"Ażurowy mur oddzielający od parku dziedziniec przed stajnią i kuchnią był chyba z cegieł, ułożonych w ukośniki.(...) Po obu stronach wjazdu stały na nim piękne kamienne dzbany szarego koloru. Gazon przed pałacem był bardzo krótko strzyżony "esy floresy" na moim planie to klomby. Kwiaty często zmieniano. Na wiosnę sadzono bratki, później różnokolorowe begonie i roślinki o ciemnoczerwonych lub srebrnoszarych listkach. Latem i jesienią sadzono maciejkę. Dwie agawy zaznaczone na planie zimowały w cieplarni. Klombów na gazonie było więcej niż narysowałam, ale nie pamiętam ich kształtów. Gazon był otoczony żywopłocikiem, 30 - 35 cm wysokości.
Murek (przy podjeździe) składał się z dwóch części, obrośniętych bluszczem. Obstawiano go z obu stron dość wysokimi roślinami cieplarnianymi (w doniczkach),między innymi fuksjami. Obie części murku dzieliły schodki. U ich stóp stał biały, drewniany stół i 4 ławki, w tym 2 z oparciami.
Po obu stronach frontowych drzwi do pałacu ciągnęły się rabaty obsadzone podobnie, jak klomby na gazonie. Podobnie obsadzone były też 2 pozostałe klomby w parku. Wyjątek stanowiła wyspa.
Wyspa
Nie pamiętam kształtu "kwater" z białymi i czerwonymi różyczkami. Były one otoczone niziutkimi "płotkami" z bukszpanu. W tej części wyspy (na prawo od trawnika) rosły też krategusy i kulisto strzyżone tuje. Na rabacie wzdłuż żywopłotu sadzono wysokie kwiaty: ostróżki, dalie, georginie, astry. Są to przeważnie jesienne kwiaty, nie pamiętam jakie sadzono na wiosnę i w lecie.
Ogólnie biorąc:
Drzewa na wyspie to: dąb, leszczyna czerwona, tuje, krategusy, olchy, jesiony płaczące, graby.
Drzewa w parku: lipy, graby, buki, klony, wysokopienne tuje, brzoza, świerk, sosna, dzika jabłoń."
|
|
Niektóre z drzew o których pisze Julia Maria Anna Bnińska zachowały się do dnia dzisiejszego. Obecnie na terenie parku występuje ponad 20 gatunków i odmian drzew. Dominują: lipa drobnolistna, grab zwyczajny, klon zwyczajny, olsza czarna, topola kanadyjska i wiąz szypułkowy. Wiek drzew jest zróżnicowany. Najstarsze są 3 lipy drobnolistne w wieku ok 270 lat. Drugą grupę stanowią 3 więzy szypułkowe i 3 lipy drobnolistne w wieku ok 220 lat. Najliczniejszą grupę stanowią drzewa w wieku ok 80 - 100 lat (ponad 200). Pozostałe to samosiewy lub drzewa sadzone po 1945 roku. Dość bogata jest także warstwa krzewów. Liczy ona ok 18 gatunków (orzech laskowy, porzeczka czarna, irga błyszcząca, róża dzika, głóg dwuszyjkowy, kalina koralowa, trzmielina zwyczajna, kruszyna pospolita, czeremcha zwyczajna, bez dziki czarny, bez pospolity, szakłak pospolity, jaśminowiec panieński, forsycja pośrednia i gęstokwiatowa, śnieguliczka biała, liguster pospolity i dereń biały). Z ciekawszych roślin zielnych występuje na terenie parku ziarnopłon wiosenny, zawilec gajowy i fiołek leśny.
Agnieszka Sobalak
Źródła: