25.06.2007 r.

Persona grata

Smarzyński Henryk (1906 - 1989),
profesor pedagogiki
w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie.

     Urodził się 19 stycznia we wsi Cegielnia (pow. Włoszczowa), był jednym z czworga dzieci Adama (zm. 1929r.) i Pauliny z Florczyków (zm. ok.1917r.), właścicieli trzymorgowego gospodarstwa w Koniecpolu (pow. Radomsko).

     W latach 1914-20 Henryk Smarzyński uczył się w szkole ludowej w Koniecpolu, od roku 1929 w Krakowie w II Państwowym Gimnazjum św. Jacka, od kl. IV w I Państwowym Gimnazjum św. Anny, gdzie w roku 1926 zdał maturę i w tym roku zapisał się na Wydział Teologiczny UJ. Po zakończeniu dwóch lat studiów, zmuszony po śmierci ojca do zarabiania na własne utrzymanie i niesienia pomocy młodszej siostrze, przeniósł się na Wydział Filozoficzny, gdzie studiował nauki filozoficzne i filologię polską. W czerwcu 1933 roku uzyskał na podstawie pracy "Rozwój poglądów filozoficznych A. Tyszyńskiego" (nie drukowanej) stopień magistra filozofii.

     W latach 1933-1935 kontynuował na tym Wydziale studia z zakresu pedagogiki, a równocześnie dokształcał się na Studium Pedagogicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W Studium tym, po odbyciu wymaganej praktyki nauczycielskiej w szkołach powszechnych, zdał 28.05.1935r. państwowy egzamin na nauczyciela szkół średnich w zakresie propedeutyki filozofii jako przedmiotu głównego i języka polskiego - pobocznego. Już w czasie studiów rozpoczął (1.09.1932r.) pracę nauczycielską w Gimnazjum Prywatnym Męskim im. Ks. A. Kordeckiego oo. Paulinów w Krakowie na Skałce; uczył języka polskiego, łaciny i propedeutyki filozofii. Pozostawał na tym stanowisku do 31.03. 1937 r. W roku szkolnym, 1935/6 pracował także w Państwowym Seminarium Nauczycielskim Męskim im. G. Piramowicza w Krakowie. Nauczając przedmiotów pedagogicznych. Z dniem 1.04.1937r. został przeniesiony na stanowisko podinspektora szkolnego do Buska-Zdroju, gdzie był czynny w Towarzystwie Budowy Szkół Powszechnych. W 1938 roku uzyskał na UJ magisterium z pedagogiki, a także prawo nauczania teorii kształcenia i wychowania jako przedmiotu głównego.

     W czasie okupacji niemieckiej Henryk Smarzyński nadal pracował w Inspektoriacie Szkolnym w Busku-Zdroju, ale jako pracownik kasowy. Równocześnie był nauczycielem w tajnym Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącym w Busku-Zdroju i jego filii w Wiślicy. Za tę działalność został w 1943 roku na krótki czas aresztowany przez Gestapo i zwolniony z pracy. Po wyparciu wojsk niemieckich w 2. połowie stycznia 1945 roku przeniósł się na stałe do Krakowa i od 1.02.1945r. do 1956 roku uczył w II Państwowym Liceum Pedagogicznym Męskim. Tego roku kierownik Katedry Pedagogiki na Wydziale Humanistycznym UJ, Zygmunt Mysłakowski zatrudnił go jako kontraktowego starszego asystenta. Równocześnie z pracą w UJ Henryk Smarzyński wykładał pedagogikę w Akademii Handlowej (1945-50) oraz w Wyższej Szkole Nauk Społecznych Tow. Uniwersytetu Robotniczego. W 1948r. uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie rozprawy "Powiat stopnicki przed 1.09.1939r. i w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939-1945. Kształtowanie się świadomości zbiorowej". Promotorem był Z. Mysłakowski. Praca - ze względów politycznych (charakterystyka działalności Armii Krajowej) - nie została opublikowana.

     Dnia 1.09.1951r. Henryk Smarzyński przeszedł do Państwowej Wyższej Szkoły Pedagogicznej (WSP) w Krakowie na stanowisko (objęte już 1.10.1950r.) kontraktowego wykładowcy. Na ten czas przypadły pierwsze jego artykuły z zakresu pedagogiki, m.in. w: "Szkole Zawodowej" (1953 nr 12), w "Życiu Szkoły Wyższej" (1953 nr 12), "Nowej Szkole" (1955 nr 2) i inne. W 1953 r. został w WSP kontraktowym docentem, a w 1954 r. zastępcą profesora. W 1957 r. uzyskał habilitację na podstawie rozprawy "Dr Henryk Jordan - pionier nowoczesnego wychowania fizycznego w Polsce" (Kraków 1958) i etat docenta oraz został kierownikiem Katedry Pedagogiki Ogólnej. W latach 1957-61 Henryk Smarzyński zajmował w WSP również stanowisko dziekana Wydziału Filologicznego-Historycznego. Ogłosił rozprawę "Powiat Busko-Zdrój, przed 1.09.1939r. i w okresie okupacji niemieckiej w latach 1939-45" (Kraków 1960). W 1959 r. rozpoczął wykłady z pedagogiki dla studentów Akademii Medycznej. Wyjeżdżał także, w celach naukowych, za granicę: do Niemiec (Wschodnich i Zachodnich), Francji i Anglii (1958r.), na Węgry (1961r.), ponownie do Francji (1964r. - Anency, 1965r. - Brest, 1966 - Perpignan, 1967r. - Taurs), na międzynarodowe kongresy pedagogiczne szkoły nowoczesnej. Propagował w Krakowie ideę szkoły nowoczesnej C. Freineta.

     W latach 1951-73 pracował także w Wyższej Szkole Wychowania Fizycznego (później Akademia Wychowania Fizycznego, pełniąc funkcje: wykładowcy (do 1955r.), zastępcy profesora (do 1957r.), docenta (do 1968r.) i profesora (do 1973r.). Zajmował tam stanowiska: kierownika Zakładu Pedagogiki i Metodyki Wychowania Fizycznego (1958 - 68r.), kierownika Katedry Teorii i Metodyki Wychowania Fizycznego, dziekana Wydziały Wychowania Fizycznego (1951-3r.) oraz prorektora (1965-8r.). Na ten czas przypadło wydanie obszernej zbiorowej pracy pod redakcją Henryka Smarzyńskiego "Zagadnienia dydaktyki szkół wyższych" (1968r.). W 1969r. został profesorem nadzwyczajnym. Po reorganizacji WSP w 1969r. i powołaniu tam z dniem 1 września Instytutu Nauk Pedagogicznych był kierownikiem utworzonego w tym Instytucie Zakładu Teorii Wychowania. W dniu 30.09.1976r. przeszedł na emeryturę, ale pracował w WSP jeszcze przez następne dziewięć lat. Wtedy też zostały wydane jego książki, m. in.:

     Smarzyński opublikował ponad 120 prac naukowych z dziedziny dydaktyki i teorii wychowania. Pod jego opieką przygotowane zostały trzy habilitacje. W 1966r. otrzymał tytuł Zasłużonego Nauczyciela Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. W osiemdziesiąte urodziny poświęcono mu zeszyt nr 125 "Rocznika Naukowo-Dydaktycznego WSP w Krakowie" (1988r.).

      Henryk Smarzyński był sekretarzem i przewodniczącym Podkomisji w Komisji Nauk Pedagogicznych Oddziału PAN w Krakowie. Należał do współtwórców (1965r.) i został przewodniczącym (1970-8) krakowskiego Oddziału Towarzystwa Wolnej Wszechnicy Polskiej. Prze wiele lat uczestniczył w dokształcaniu nauczycieli na kursach pedagogicznych i konferencjach rejonowych organizowanych przez Związek Nauczycielstwa Polskiego. Wniósł spory wkład w doskonalenie nauczycieli w ośrodkach metodycznych (Kraków, Opole). W placówkach kultury wygłosił wiele wykładów dla rodziców na tematy pedagogiczne. Jako członek Zjednoczonego Stronnictwa Ludowego działał w Komisji Oświaty jego Komitetu Krakowskiego oraz wygłaszał prelekcje z pedagogiki dla członków stronnictwa. Uczestniczył w pracach Towarzystwa Higieny Psychicznej i Polskiego Towarzystwa Higienicznego.

      Zmarł 26.06.1989r. w Krakowie i pochowany został na cmentarzu Rakowickim. Był odznaczony m. in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski (1970r.) i Medalem KEN.

     Ożeniony (14.06.1933r.) ze Stanisławą Skowrońską (1914-94r.), miał Henryk Smarzyński dwie córki: Halinę (ur. 1934r.), zamężną Michalczyk lekarza okulistę, i Marię Teresę (ur. 1945r.), zamężną Filipecką, lekarza internistę, oraz syna Stanisława (ur. 1946r.), inżyniera informatyka.

Jerzy Zakrzewski

Na podstawie Polskiego Słownika Biograficznego PAN, tom XXXIX/2, zeszyt 161.

Persona grata (łac.) - osoba ceniona, ważna, mile widziana.