01.10.2007r.
Rodzina Koniecpoli
stan z 1883 roku
Trudno dziś dociec ile było Koniecpoli na przestrzeni wieków. Na pewno wszyscy znają dwa - ten nasz, no i ten zwany Starym, położony po sąsiedzku. Daleko na rubieżach Rzeczypospolitej, przy ujściu Kodymy do Bohu był trzeci, założony przez Stanisława Koniecpolskiego. Czy było ich więcej? Oczywiście. Zbierze się tego liczna rodzina. Podzielę się z państwem wiadomościami zaczerpniętymi ze Słownika geograficznego Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich wydanego w 1883 roku, w Warszawie, ocenzurowanego.
Osada miejska, przedtem miasteczko, nad rzeką Pilicą, powiat noworadomski, gm. i par. Koniecpol. Leży w dolinie przy ujściu rzeki Białki do Pilicy, odległy 248 wiorst od Warszawy, 84 w. od Piotrkowa, 10 w. od Lelowa. Połączone z Częstochową i Kłomnicami drogą bitą; odległość 10w. od stacji drogi żelaznej warszawsko-wiedeńskiej w Kłomnicach. Leży na samej granicy od guberni kieleckiej i powiatu włoszczowskiego. Posiada kościół parafialny murowany, szpital św. Joanny na 7 łóżek, urząd gminny, szkołę początkową, stacją pocztową i fabrykę żelaza (pudligarnię).
W 1827 r. było tu 202 domy i 1399 mieszkańców, w 1866 r. 202 domy (60 murowanych) i 1893 mieszkańców (w tym 817 żydów), obecnie (1883r.) jest 206 domów (51 murowanych) i 2354 mieszkańców.
Do mieszczan należy 1940 morgów ziemi (1041 mr. ornej), prócz tego 53 morgi ziemi poduchownej i 7 morgi kościelnej.
Pudlingarnia produkuje do 30000 centnarów żelaza w kolbach. Ma 4 piece pudlingowe i wygrzewalnie, oraz młot kolbowy. Motorem jest siła wodna. Fabryka zatrudnia 50 robotników. Założona została w 1833 roku za inicjatywą Banku Polskiego.
Koniecpol został założony na terytorium wsi t.n. w 1443 r. za przywilejem Władysława Jagiełły. Zygmunt August nadał miastu prawo poboru mostowego (1559r.) i cztery jarmarki. Jan Kazimierz uwolnił w roku 1649 od stacjonowania wojska, a Jan III w 1674 r. od wszystkich ciężarów ze względu na ruinę miasta spowodowaną przez ostatnie wojny. W dniu 21 listopada 1708 r. zaszła tu krwawa bitwa między stronnikami Leszczyńskiego pod wodzą Jana Potockiego, wojewody kijowskiego, hetmana wielkiego koronnego, a obrońcami Augusta II pod wodzą Jana Rybińskiego i Ludwika Pocieja. Z obu stron walczyło po 8000 ludzi. Sascy partyzanci zwyciężyli, zdobywszy kilka dział i chorągwi; 2000 ludzi legło na polu bitwy, gdzie dotąd można rozpoznać mogiły.
Pierwotnymi właścicielami Koniecpola i przyległych dóbr byli Koniecpolscy. Stanisław Koniecpolski, hetman wielki korony, wydostawszy się z niewoli tureckiej, wzniósł tu okazały murowany kościół w 1644 r. w miejsce dawnego. Później Koniecpol przeszedł w ręce Czapskich, a od nich w posagu do Potockich. W roku 1879 wielki pożar nawiedził Koniecpol. Spłonął tu wtedy szpital św. Joanny, założony w 1835 r. na 18 chorych przez Joannę hr. Potocką.
Dawniej Koniecpol należał do parafii Chrząstów. Gmina Koniecpol należy do s. gm. okr. VI w Soborzycach, stacja pocztowa Koniecpol. Gmina Koniecpol posiada 13830 morgów obszaru i 6764 mieszkańców (1867r.). W gminie są 3 szkoły początkowe, 2 gorzelnie, fabryka wyrobów miedzianych, gwoździarnia, tartak, dwa młyny i wiatrak.
Wieś i folwark, pow. noworadomski, gmina i parafia Koniecpol. Odległy o kilka wiorst na zachód od osady Koniecpol.
Folwark ma 4 domy mieszkalne i 36 mieszkańców, 2785 morgów obszaru (450 mr. ornej). Wieś ma 74 domy mieszkalne i 610 mieszkańców oraz 727 morgów ziemi włościańskiej. Koniecpol Stary al. Józefów - 71 morgi, Koniecpol Stary pust. - 48 morgów ziemi włościańskiej.
Koniecpolskie dobra składają się z folwarków:
Dobra te są obecnie własnością Rodrygera hr. Potockiego. Ich rozległość wynosi 3368 morgów.
Folwark Koniecpol Stary: grunta orne i ogrody - 675 morgów, łąk - 89 morgów, pastwisk - 88 morgów, lasu - 879 morgów, nieużytki i place - 41 morgów, razem 1773morgi. Budynków murowanych 8, z drzewa 4, płodozmian 4 - 9 i 10 polowy.
Folwark Stefanów: grunta orne i ogrody - 53 morgi, łąki - 77 morgów, pastwisk - 39 morgów, nieużytki i place - 4 morgów, razem 173morgi. Budynków z drzewa - 4.
Folwark Kalenice: grunta orne i ogrody - 268 morgi, łąki - 105 morgów, pastwisk - 313 morgów, nieużytki i place - 29 morgów, razem 715 morgów. Budynków murowanych - 3, z drzewa - 3, płodozmian 8 polowy.
Folwark Ludwinów: grunta orne i ogrody - 124 morgi, pastwiska - 8 morgów, lasów -149 morgów, nieużytki i place - 49 morgów, razem 329 morgów. Budynków murowanych - 5, z drzewa - 4, płodozmian 4-9, 11 polowy.
Przyległości Wąsosz i Aleksandrów: grunta - 4 morgi, łąki - 60 morgów, pastwisk - 65 morgów, lasów - 237 morgów, nieużytki i place - 12 morgów, razem 377 morgów. Gorzelnia i pokłady torfu.
Osada (poprzednio miasto) Koniecpol: osad 326, z gruntem - 1940 morgów.
Wieś Koniecpol: osad 62, z gruntem - 727 morgów,
Wieś Luborcza: osad 27, z gruntem - 302 morgów,
Wieś Przysieka: osad 6, z gruntem - 43 morgów,
Wieś Magdasz: osad 34, z gruntem - 34, z gruntem - 308 morgów,
Wieś Wąsosz: osad 12, z gruntem - 272 morgi,
Wieś Aleksandrów: osad 12, z gruntem - 103 morgi.
Powiat gostyński, gmina Duninów, parafia Gostynin. Liczy 14 domów mieszkalnych, 122 mieszkańców. Posiada 76 morgów żytnich gruntów.
Powiat Bałcki, u zbiegu Kodymy z Bohem, gmina Bohopol, parafia Krzywe Jezioro. Ma 1074 mieszkańców, 1662 dzies. ziemi włościańskiej. Cerkiew św. Dymitra z 610 parafianami i 89 dzies. ziemi. Synagoga żydowska, szkoła wiejska, młyn, targów 26, sklepów 12, rzemieślników 16.
Stanisław Koniecpolski, kasztelan krakowski, hetman wielki koronny, mając tu rozległe posiadłości, zbudował to miasto, z jego polecenia znakomity inżynier francuski Wilhem Beauplan założył tu twierdzę w 1634 roku. Stary hetman często tu przemieszkiwał. Niemiłym okiem spoglądali na tę twierdzę Turcy i w celu jej zniszczenia często Tatarów nasyłali. Majętność ta od Koniecpolskich przeszła do Lubomirskich, następnie do Szałajskich, dziś Sobańskiej. Ziemi dworskiej z Kumorami do 7000dzies. Z warowni pozostały zaledwie szczątki wałów o opodal stojący słup ciosowy nad Bohem z napisem "Koniec Polski". Był tu kościół jezuitów.
Nad jeziorem Ukle, powiat dziśnieński, 3 okr. adm., 58 wiorst od Dzisny. 1 dom mieszkalny, 3 mieszkańców wyznania prawosławnego.
Nad rzeką Mocicą, powiat dzisnieński, 3okr. adm., 44 wiorsty od Dzisny, 1 dom mieszkalny, 4 mieszkańców wyznania katolickiego.
Powiat dzisnieński, 1 okr. adm., 44 wiorsty od Dzisny, 1 dom mieszkalny, 5 mieszkańców wyznania katolickiego.
Powiat dzisnieński, 1 okr. adm., 41 wiorst od Dzisny, 2 dom mieszkalny, 16 mieszkańców (1866r.)
Powiat kowieński, parafia Skorule, własność Kupściów.
Powiat Lutyński, parafia posińska, z kaplicą katolicką. Obecnie własność Ant. Bonisławskiego, dawniej Weissenhofów. Ma 3000 dzies. ziemi dworskiej, 2000 dzies. włościańskiej. (Porównaj Landskorona).
W dobrach Schlossberg w Kurlandyi, w okr. iłłukszciańskim, w parafii dyneburskiej. Dobra Koniecpoa zapisali misjonarzom iłłukszciańskim hr. Zybergowie: Jan - woj., brzeski, Józef - podkom. Inf.. i Kazimierz - gen. w. litew. (Porównaj Iłłukszta).
Ob. Dąbrowica, pow. tarnobrzeski.
Według Kętrzyńskiego miejscowość w pow. gdańskim nie umieszczona w spisach urzędowych. Może ta, którą dziś Koenigsthal zowią.
Jerzy Zakrzewski
Uwagi:
Wiorsta - niemetryczna rosyjska miara długości równa 1/7 mili polskiej:
do 1835 r. = 1077 m,
po 1835 r. = 1066,78 m,
t.n. - tegoż nazwiska,
al. - inaczej, alias
dzies. - dziesięcina - dawna miara powierzchni gruntu = 1,0925 ha (lub = 1,4567 ha).