17.02.2009 r.

Socjologiczne uwarunkowania uczestnictwa w kulturze w Koniecpolu.

Badanie uczestnictwa w kulturze w kontekście czasu wolnego posiada bardzo duże znaczenie wskażnikowe dla socjologicznej analizy przemian społeczno - kulturowych i ekonomicznych małych społeczności lokalnych. Wynika to przede wszystkim z faktu, iż wzrost jego ilości oraz ewolucja jego znaczenia w świadomości, aspiracjach i oczekiwaniach ludności tych społeczności wiąże się ściśle z przemianami społeczności lokalnych z przechodzeniem od tradycyjnych do nowoczesnych form życia. Jeśli przez czas wolny rozumieć między innymi pewną jego autonomiczność wobec procesu pracy, oderwanie czasowe i przestrzenne bądź tylko czasowe od pracy oraz spędzanie czasu wolnego w sposób uzależniony od indywidualnego wyboru, to należy stwierdzić , że tak rozumiany czas wolny w środowisku lokalnym rzadko występował np. w tradycyjnej wsi czas wolny był kategorią sprzeczną z interesami gospodarstwa i rodziny, był w opinii ludności wiejskiej - pojęciem wręcz niemoralnym. W wyniku powszechnie znanych przemian małych środowisk lokalnych, czas wolny ewoluował od negatywnie ocenianej, niemoralnej kategorii do kategorii ocenianej pozytywnie i zajmującej ważną pozycję w systemie wartości dzisiejszych jej mieszkańców. Poszerzenie się zakresu czasu wolnego traktowane jest też jako warunek korzystania ze zinstytucjonalizowanych form rekonwalescencji, wypoczynku, także zaspokojenia określonego typu dążeń i zamiłowań osobistych np. turystyki oraz różnego rodzaju " hobby".

W świetle badań socjologicznych można wyróżnić trzy zakresy uczestnictwa w kulturze.

• Zakres pierwszy obejmuje różne formy czynnej rekreacji. Mieści się tutaj turystyka indywidualna, realizacja różnego rodzaju hobby, zorganizowane formy wypoczynku itp.
• Zakres drugi obejmuje różne typy rozrywki zorientowane na miasto lub związane z miejskim stylem życia np. dyskoteki, kino, teatr, kawiarnie itp.
• Na osobne wyróżnienie zasługuje kontakt z kulturą masową np. telewizja, czy internet doprowadziły do modyfikacji lub zmian w rytmie codziennego życia gospodarstw domowych, wzorów zachowań, sposobu komunikowania się, form pracy i nauki. Telewizja i internet stając się narzędziem m.in. rozrywki, kształtuje jednocześnie nowe wzory zachowań( często niepożądane), styl życia oraz jest czynnikiem kreującym nowe potrzeby i oczekiwania w zakresie konsumpcji czy też spędzania czasu wolnego. Pojawiają się nowe oczekiwania i potrzeby w zakresie czasu wolnego, odżywiania się, ubierania, mieszkania, rozrywki, co doprowadza do zmian reguł obcowania z ludżmi. Istotną potrzebą w zakresie czasu wolnego jest też bierny wypoczynek. Uczestnictwo w kulturze można rozpatrywać na różne sposoby np. od całej infrastruktury w danej społeczności determinującej jego zakres i sposoby realizacji, od stopnia przygotowania odbiorcy treści kulturalnych ( konsumenta kultury) jego dążeń i oczekiwań w tym zakresie, czy też prowadzonej polityki władz w tym zakresie.

Z punktu widzenia rozwoju jednostek najbardziej przydatne są czynne formy spędzania czasu wolnego - rozwijanie zainteresowań, poszerzanie wiedzy, uprawianie sportu, wybiórcze , świadome wybieranie treści kulturowych - programy telewizyjne, literatura itp.

Jak wynika z przeprowadzonych badań w Koniecpolu dominującymi sposobami spędzania czasu wolnego jest:

• kontakt z środkami masowego przekazu, 80% -ogółu wskazań - a więc głównie oglądanie programów telewizyjnych, najczęściej różnego rodzaju seriali, programów informacyjnych, czy też rozrywkowych oraz filmów fabularnych, słuchanie radia, przeglądanie prasy. Charakterystyki demospołeczne nie różnicują znacząco wypowiedzi.
• 40% rozmówców wskazuje na aktywne formy spędzania czasu wolnego, takie jak: spacery prace na działkach i ogródkach, drobne naprawy w gospodarstwach domowych. Są to zazwyczaj ludzie młodzi lub średnim wieku legitymujący się wykształceniem wyższym niż podstawowe i średnim, przeważnie mężczyźni.
• Towarzysko lubi spędzać swój czas wolny około 30% badanych, są to zazwyczaj ludzie młodzi, przy czym ani wiek ani wykształcenie ani płeć nie mają wpływu w szczególny sposób na rozkład odpowiedzi.
• Ponad 50 % ogółu respondentów deklaruje brak czasu wolnego tłumacząc to tym "że zawsze jest coś do zrobienia, i tylko czasami obejrzy jakiś tam film w telewizji".

Oceniając warunki i możliwości uczestnictwa w kulturze

• 60% ogółu rozmówców wskazywało na potrzebę zaktywizowania działalności Domu Kultury - "Pałacu", w którym brak jest przede wszystkim kółek zainteresowań, zwłaszcza dla młodzieży, kół artystycznych, oceny tej dokonywano w oparciu o retrospektywne - omówione przy okazji aktywności społecznej- porównania do przeszłości w której wskazywano na funkcjonowanie takich kół zainteresowań.
• Jednocześnie badani sygnalizowali nie do końca znany status Domu Kultury w związku z możliwością "oddania go rodzinie Potockich", w ten sposób niejako usprawiedliwiając stagnację w działalności tej placówki.
• Część respondentów zwłaszcza młodych, widzi potrzebę otwarcia kawiarni " z prawdziwego zdarzenia" jako miejsca gdzie można towarzysko spędzić czas.

Generalnie rzecz ujmując obraz uczestnictwa w kulturze w Koniecpolu jest raczej pasywny, dominują bierne sposoby spędzania czasu wolnego. Ten pasywny obraz uczestnictwa w kulturze idzie w parze z nikłą aktywnością społeczną w ogóle mieszkańców Koniecpola, o czym mowa w innym miejscu. Aktywność społeczna poprzez zinstytucjonalizowaną sieć różnych organizacji i stowarzyszeń od np.proekologicznych , spółdzielni socjalnych, ekonomicznych, artystycznych, hobbystycznych, kulturalnych, turystycznych, parafialnych, bezrobotnych, niepełnosprawnych, edukacyjnych, przyrodniczych itd.- ich ilość zależy od pomysłów i inwencji mieszkańców miasta i gminy - do animatorów przedsiębiorczości we współpracy z samorządem lokalnym, jest w obecnych warunkach ustrojowych szansą , o ile nie jedyną drogą dla rozwoju własnej " małej ojczyzny". Cechą wymienionych powyżej organizacji jest oddolna inicjatywa mieszkańców, które mogą nawiązać współpracę z tego typu organizacjami funkcjonującymi już w innych gminach, wymieniać doświadczenia, na szczeblu ponadlokalnym, z organizacjami w innych krajach, starać się o fundusze na rozwijanie poszczególnych pomysłów i projektów.

dr Andrzej Kowalczyk